267 lat temu urodził się jeden z pionierów baloniarstwa, fizyk i chemik Jean-François Pilâtre de Rozier.
Jego prace przybliża Wojciech Kryszak.
Nie jest tak znany jak bracia Montgolfier – twórcy pierwszych balonów na ogrzane powietrze. Nie wynalazł też balonów wodorowych. Te są pomysłem Jacquesa Alexandre’a Charlesa. Nie dokonał również żadnego przełomowego odkrycia w dziedzinie fizyki czy chemii, był zdolnym uczonym i eksperymentatorem. Dlaczego więc przypominamy tą postać?
Pamiętać go warto z kilku powodów. Po pierwsze: był pasjonatem, człowiekiem żądnym wiedzy i nie bojącym się eksperymentów. Najbardziej ciekawiły go chyba gazy i im poświęcił swój zapał. W istocie poświęcił dużo więcej.
W czerwcu 1783 roku de Rozier był świadkiem pierwszego pokazu balonu braci Montgolfier. Próbne loty odbywały się ze zwierzętami w koszu balonu, ale wiadomym było że to tylko preludium. 21 listopada tego samego roku de Rozier wraz z hrabią François Laurentem d’Arlandes odbył pierwszy w historii lot balonem bez uwięzi. Tego dnia odbył jeszcze dwa kolejne loty!
W czerwcu następnego roku odbył lot zmodernizowaną wersją balonu, przemieszczając się w czasie 45 minut o 52 kilometry i wznosząc na wysokość 3 kilometrów. Baloniarstwo okazywało się niezwykle skutecznym sposobem transportu. Balony, co prawda nie mogły się ścigać z końmi, lecz z żaglowcami już i owszem. Kolejna próba miała się więc odbyć nad wodą, a cel wydawał się oczywisty – pokonanie kanału La Manche.
Sam balon jaki miał do tego posłużyć był niezwykły: była to hybryda balonu na ogrzane powietrze z balonem wodorowym. Tego typu balony są dziś nazywane balonami Roziera. Aerostat tego typu z dwoma śmiałkami – de Rozierem i Pierre’em Romainem – wystartował do lotu przez kanał 15 czerwca 1785 roku. Nasz bohater miał wtedy 31 lat.
Balon pomyślnie wzniósł się i powoli oddalił w stronę Anglii. Wszystko szło – leciało – dobrze. Niestety, wiatr bywa kapryśny i zmiana jego kierunku zepchnęła balon z powrotem nad ląd, 5 kilometrów poza miejsce startu. Balon, z którego na skutek rozdarcia powłoki uszedł wodór, spadł z wysokości ok. 500 m i rozbił się zabijając swych pasażerów.
Nie zdążył więc na dobre rozwinąć skrzydeł w nauce, i choć zrobił to prawie dosłownie, to niestety z młodzieńczą porywczością, bardziej na wzór Ikara niż Dedala. Jego tragiczna śmierć to kolejny powód by o nim pamiętać.
Jean-François Pilâtre de Rozier jest bowiem uznawany za wynalazcę respiratora, czyli urządzenia do mechanicznej wentylacji płuc. Pierwsze pomysły na urządzenia wspomagające oddychanie pochodzą co najmniej od Leonarda da Vinci. To nas nie dziwi, podobnie jak to że pomysły te pozostały szkicami – wielki wynalazca zadowalał się opracowaniem koncepcji a liczne obowiązki zazwyczaj nie pozwalały mu na ich realizację.
Zwierzęcy model respiratora opracował Andreas Vesalius, i to jeszcze w 1. połowie XVI w. Kolejny przełom to udana resuscytacja górnika jakiej dokonał angielski lekarz John Fothergill. Było to 10 lat przed narodzinami de Roziera. I wreszcie przyszedł czas na naszego pasjonata gazów. Jego stworzony w 25. roku życia respirator to urządzenie pozwalające na pracę w szkodliwej atmosferze dzięki dostarczanemu przez długi wąż powietrzu. Było więc to urządzenie do pracy, a nie aparat medyczny, lecz sama zasada – powietrze tłoczone pod ciśnieniem – jest taka sama jak w późniejszych respiratorach medycznych, wyjątkiem są te działające na zasadzie podciśnienia działającego na klatkę piersiową pacjenta.
Respirator to urządzenie bardzo szeroko wykorzystywane we współczesnej medycynie ratunkowej, na salach operacyjnych, oddziałach intensywnej terapii i oddziałach neonatologicznych. W obecnych czasach pandemii wirusa COVID-19 wynalazek de Roziera jest jednym z najważniejszych elementów systemu ratującego życie osób z niewydolnością krążeniowo-oddechową – i głównie z tego powodu pamiętamy dziś o nieszczęsnym lotniku.
Zdj. okładkowe: www.pixabay.com, AlexFedini
Źródła:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Pil%C3%A2tre_de_Rozier
- https://www.encyclopedia.com/science/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/pilatre-de-rozier-jean-francois
- https://www.jstor.org/stable/27757275